آیین شب یلدا از دیرباز در یزد رواج داشته و از قرن‌ها پیش این مراسم با عقاید و ویژگی‌های خاص خود برگزار می‌شد و امروز نیز بخشی از این عقاید همچنان پابرجاست.
شب چله یزدی‌ها
شب یلدا در یزد به شب چله معروف بوده و روز آخر آذر را روز شکمبه (سیرابی) شوران نام نهاده بودند؛ چراکه معتقد بودند در این روز یک نفر برای شستن سیرابی داخل پاکنه (جوی آب) شده و وقتی بیرون آمده خورشید در حال غروب کردن بوده است.
به گفته یک محقق و تاریخ شناس، چون در گذشته اعتقاد بر این بود که روز اول دی روز تولد خورشید است؛ بنابراین سعی می کردند شب را بیدار بمانند و به همین جهت لحاف کرسی می‌گذاشتند و کوچکترها در خانه بزرگترها(پدربزرگ و مادربزرگ) جمع می‌شدند که از نظر صله رحم کار بسیار پسندیده‌ای بوده است.
تنقلاتی هم که در این شب در یزد صرف می‌شده، نظیر برگ زردآلو، آلو، برگ آلو، نخود، کشمش، شیرینی (نماد برکت و پیروزی نور و خورشید)، میوه‌هایی به رنگ سرخ (قرمز) که نماد روشنایی و نور در شب بوده نظیر انار قرمز و هندوانه قرمز وهمچنین خوراکی‌هایی نظیر چغندرقرمز، شلغم و هویج پخته بوده که بر روی کرسی قرار داده و میخوردند. همچنین در گذشته معتقد بودند کسی که در شب چله هندوانه بخورد، سرما نمی‌خورد و برای اینکه در این فصل هندوانه داشته باشند، آن را داخل زیرزمین روی ریگ می‌گذاشتند و اگر می‌توانستند سعی می‌کردند هندوانه را تا نوروز هم نگه دارند!
اهمیت روشن نگه‌داشتن آتش
ایرانیان باستان برای اینکه از ترس و وحشت شب بکاهند، آتش می‌افروختند و در پناه روشنای آتش، شب را به صبح می‌رساندند و معتقد بودند با افروختن آتش، دامنه روشنایی نیروی اهورامزدا بر نیروی جادوگران و دیوها غلبه می‌کند و در واقع جادوگران از خانه‌های آن‌ها دور می‌شوند.
آن‌ها باور داشتند برای اینکه جادوگران و دیوها در خانه راه پیدا نکنند، باید این آتش در خانه افروخته و مدام روشن باشد و از آنجا که درازترین شب سال، شب یلدا بود و شب طولانی می‌شد، به انگیزه اینکه فردا روشنایی بیشتری دارند و روز درازتر می‌شود، شب تا صبح دور حلقه آتش می‌نشستند و شادی می‌کردند و به پرستش اهورامزدا و دعا خواندن می‌پرداختند.
ایرانیان باستان نشستن به دور آتش را «آتشان» می‌نامیدند و خاموش کردن آتش گناه بزرگی محسوب می‌شد و معتقد بودند با خاموشی آتش، ارواح خبیث به خانه‌های آن‌ها حمله می‌کنند.
در این زمینه بخوانید
پختن آش شولی
در این شب، افراد فامیل در خانه یکی از بزرگان فامیل جمع می‌شوند و به خواندن قرآن و حافظ می‌پردازند و در خانه بعضی از خانواده‌های یزدی هم موسیقی سنتی نواخته می‌شود. در این شب اقوام در کنار هم غذاهای سنتی یزدی مانند آش شولی یزدی صرف می‌کنند.
آش شولی یکی از غذاهای مورد علاقه مردمان یزد است که سبزی خاص این آش(اسفناج، شوید، برگ چغندر)/ چغندر/ نعناع خشک / سرکه از مهم ترین مواد تشکیل‌دهنده آن است.
نظر شما